Leefstijlcoaching en Obesitasmedicatie: Bondgenoten of tegenpolen?

De toename van overgewicht en obesitas is wereldwijd zorgwekkend, en Nederland is daarop geen uitzondering. De prognoses zijn alarmerend: in 2040 zal naar verwachting 62% van de volwassen Nederlanders overgewicht hebben (BMI >25 kg/m²) . In 2023 lag dit percentage al boven de 50% en meer dan 15% van de volwassenen in Nederland hadden obesitas (BMI >30 kg/m²). Deze cijfers geven aan hoe groot het probleem is, en hoe belangrijk het is om dit effectief te kunnen aanpakken.

Obesitas wordt inmiddels gezien als een chronische, complexe en multifactoriële ziekte, die gekenmerkt wordt door een overmatige hoeveelheid vetweefsel in het lichaam. Vooral het viscerale vet is schadelijk en zorgt voor verstoring in de hormonen en in het immuunsysteem. Naast dat obesitas zelf een chronische ziekte is, is het ook een poortziekte voor andere ziektes als bijvoorbeeld diabetes mellitus, hart- en vaatziekten, hypertensie, verschillende soorten kanker. De wetenschappelijke focus op obesitas heeft geleid tot nieuwe inzichten en tot nieuwe obesitasmedicatie. In de recent gepubliceerde richtlijn “Overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen” (juli 2023) hebben de behandelopties leefstijlinterventie en medicamenteuze behandeling naast bariatrische chirurgie positie gekregen. Toch rijst de vraag: zijn leefstijlcoaching en obesitasmedicatie elkaars tegenstanders of werken ze samen in de strijd tegen obesitas?

In de nieuwe richtlijn is de eerste stap in de behandeling van obesitas het aanpakken van je leefstijl door middel van leefstijlcoaching. Een ongezonde leefstijl speelt immers een belangrijke rol bij zowel het ontstaan als het in stand houden van obesitas. De gecombineerde leefstijlinterventie (GLI), een gestructureerd leefstijlcoachings-programma, richt zich op voeding, beweging, stress én ontspanning,  en slapen met als doel blijvende gedragsverandering. Door zowel in groepsverband als individueel te werken, ondersteunt de leefstijlcoach deelnemers in het behalen van hun doelen. Het resultaat? Een gewichtsverlies variërend van 3-10% na een jaar en een verbeterde kwaliteit van leven. De GLI-monitor van het RIVM (juni 2024) laat een gemiddelde gewichtsreductie zien van 5,1% en een afname van buikomvang met 6,1 cm. Door de coaching wordt de veerkracht van deelnemers vergroot, herkennen ze hun valkuilen beter en staan ze aan het roer van hun eigen gezondheid.

Toch is het veranderen van gedrag een taaie klus. Vaste patronen, gewoontes en overtuigingen bestaan vaak al vele jaren en worden veelal gevormd in je jeugd. Gedrag is een automatisme en zie dat maar te veranderen en te behouden. Aandacht voor terugvalpreventie is nodig om tijdig te kunnen anticiperen op het terugvallen in oude gewoontes en patronen. Zeker als daar ook nog door de obesitas fysiologische veranderingen zijn opgetreden in de verzadigingshormonen, wat leidt tot meer hongergevoelens en minder verzadiging. Het lichaam wil bovendien altijd weer terugkeren naar het hoogste gewogen gewicht ooit, wat het bekende jojo-effect verklaart. Dit proces bemoeilijkt het afvallen en om de motivatie erin te houden om je leefstijl blijvend te veranderen.

Hier komt obesitasmedicatie in beeld. In de media wordt deze nieuwe generatie medicatie, op dit moment Ozempic (semaglutide) en alles wat in de pijplijn zit, geprezen als “game changers”, vooral door de indrukwekkende gewichtsverliezen van beroemdheden als Oprah Winfrey en Herman den Blijker en nog vele anderen. Dit zorgt voor een hype rondom het gebruik van deze medicatie. Toch is het belangrijk te beseffen dat obesitasmedicatie geen wondermiddel is. Het is geen “quick fix” en de gewichtsclaim van 11%  is behaald door obesitasmedicatie te starten en daarbij ook minder calorieën intake en meer bewegen.

Een kleine groep mensen blijkt helaas ook onvoldoende effect te ervaren op het gewicht en moet stoppen omdat ze minder dan 5% zijn afgevallen in de opbouwfase.

Voor mensen die, ondanks leefstijlinterventies, moeite hebben om af te vallen en/of dat te behouden, kan obesitasmedicatie juist een belangrijke steun zijn. Medicatie kan helpen het hongergevoel te verminderen en een gevoel van verzadiging te bevorderen, waardoor leefstijlverandering volgehouden kan worden. En er daardoor alsnog gewichtsverlies mogelijk wordt. Echter, deze medicatie geneest obesitas niet; het is een langdurige behandeling die levenslang gebruikt moet worden om het effect te behouden. De bijwerkingen, vooral in de beginfase, zoals misselijkheid, maagklachten, obstipatie of diarree, maken goede begeleiding noodzakelijk.

Wat is dan de ideale aanpak? Het fundament van elke behandeling voor obesitas moet beginnen bij de leefstijl. Dit vereist continue aandacht, omdat het leven verleidingen en onvermijdelijk fases kent waarin terugval mogelijk is, zoals bij het ouder worden of persoonlijke gebeurtenissen. Leefstijlverandering is dus ook een levenslang proces en zal afgestemd moeten zijn op de behoefte van de persoon. Wanneer dit fundament stevig staat en geoptimaliseerd is, maar gewichtsverlies desondanks uitblijft, kan obesitasmedicatie een waardevolle aanvulling zijn als een steun in de rug.

In mijn werk als diabetesverpleegkundige en obesitasconsulent heb ik mensen begeleid die, ondanks inspanningen en veranderingen in de leefstijl, niet in staat waren om af te vallen. Dit had zeker niets te maken met het ontbreken van discipline en gemakzucht. Voor verschillende mensen heeft obesitasmedicatie uiteindelijk het verschil gemaakt: ze vielen eindelijk af, en ervaarden voor het eerst een gevoel van verzadiging, hadden geen continue honger meer en waren in hun hoofd niet meer obsessief bezig met eten.

Mijn conclusie? Leefstijlcoaching en obesitasmedicatie zijn geen tegenpolen, maar kunnen bondgenoten zijn in de strijd tegen obesitas. Dit betekent dat er meer aandacht en acceptatie moet zijn voor leefstijlaanpak bij behandelaren en bij mensen met obesitas. De GLI-interventies die er op dit moment zijn en vergoed worden uit de basiszorg bieden niet voldoende mogelijkheden om de leefstijl gepersonaliseerd aan te passen. Er zou meer ruimte moeten zijn om de leefstijlcoaching aan te passen aan de individuele behoeften. Meer een programma op maat dan een kant-en-klaar programma.

Als leefstijlinterventie ervoor heeft gezorgd dat het optimale haalbare effect is verkregen op de gezondheid, maar niet op het gewicht, dan zou de coachee de afweging moeten kunnen maken of zij wil starten met gewichtsreducerende medicatie en die (mogelijk) levenslang wil gaan gebruiken of niet. Vaak zie je al snel in het traject dat iemand gemotiveerd bezig is, maar dat het gewicht gelijk blijft.

Wanneer je als leefstijlcoach mensen coacht met obesitas vind ik het belangrijk dat je kennis hebt over obesitasmedicatie en een goede samenwerking met de huisarts en de praktijkondersteuner, de voorschrijvers, hebt. Op die manier kun je als leefstijlcoach een waardevolle gesprekpartner zijn in de behandeling van deze complexe chronische ziekte.

Hier is nog wel wat werk aan de winkel. Daarom wil ik straks als leefstijlcoach mij richten op mensen met overgewicht en obesitas en ze een individueel traject aanbieden. Daarnaast mijn expertise delen met andere leefstijlcoaches, en andere betrokken disciplines zoals diëtiste, fysiotherapeuten zodat we samen kunnen werken aan een effectievere behandeling van obesitas waarbij leefstijl het fundament is en naar behoefte verstevigd kan worden met gewichtsreducerende medicatie.

Lees meer